comprehendere
أدركadraka
v. drk – to comprehend, to grasp, to understand; to perceive-
Ps.-Fara. Flos 316: Credulitatis autem quedam est cuius comprehensio non est possibilis dum non comprehenduntur ante eam res alie
Cruz Her. li. 18: ومن التصديق ما لا يمكن إدراكه ما لم يُدْرك قبله أشياء أخر
-
Avic. An. vol. I 48, 78: nos etenim scimus et comprehendimus animabus nostris multa quorum nos non sumus principium
-
Ibn Tum. 111d, 4: non enim comprehenditur occulis, ut negetur esse comprehensibilis
Goldz. 238, 2: لا تدركه الابصار بمعنى النهاية
-
Ibn Tum. 111d, 22: quem occuli non comprehendunt, ipse comprehendit occulos
Goldz. 238, 8: لا تدركه الابصار وهو يدرك الابصار
-
Aris. Anim. II 644b32: Et in duobus est gravitas, quoniam non comprehendemus nisi parvam scientiam substantiarum caelestium propter magnitudinem nobilitatis earum
-
Aris. Anim. II 653a9: Sed licet nunc dicere in hoc quod debemus dicere ex principiis aegritudinum, secundum potestatem nostram et secundum quod comprehendit philosophia naturalis
-
Aris. Anim. III 748a16: sed debemus considerare in generibus equorum et asinorum et comprehendemus sic causam propter quam accidit hoc mulis
Brug.: ويدرك العلّة التى من اجلها يعرض هذا العرض للبغال
-
Aris. Anim. III 765b5: et debemus comprehendere causam ex principiis propinquioribus
Brug.: وينبغى ان ندرك العلّة من الاوائل التى هى ادنا واقرب
-
Aver. Ep. Parv. 192ra23: Et est proprium omnibus instrumentis sensuum hoc, quod nichil habent in actu ex eis que comprehendunt nisi instrumentum tactus
Blum. 8, 1: ويخص آلات الحواس كلها انها ليس فيها شىء بالفعل مما تدركه الا آلة اللمس
-
Aver. Ep. Parv. 203ra22: Et similiter impossibile est ut per ipsum fiat ars speculativa, nisi aliquis ponat hic esse aliquem modum hominum qui comprehendunt scientias speculativas sine disciplina
- 1 Ps.-Fara. Flos
- 1 Avic. An.
- 3 Ibn Tum.
- 2 Aris. Anim. II
- 2 also s.v. daraka Aris. Anim. III
- 62 Aver. Ep. Parv.
إدراكidrāk
n. drk – grasping, perceiving (n.)-
Avic. An. vol. I 36, 43: Debemus autem nunc laborare ad comprehendendum quid sit haec res quae scilicet ex respectu praedicto est anima
-
Avic. An. vol. I 69, 82: Sed de differentia in genere actionum animae quae sunt ad modum habitus, sicut comprehendere et movere aut sicut unum comprehendere et aliud comprehendere
Rahm. 34, 8: وأما اختلاف أفعالها [sc. القوة] … كالإدراك والتحريك وكإدراك وإدراك
- 3 Avic. An.
أحاطaḥāṭa (+ bi)
v. ḥwṭ – to have comprehensive knowledge of, to grasp; to surround-
Albu. Intro. JS 91, 199: sed nos non possumus eas scientia comprehendere
Lemay 158, 105: إلَّا أنَّا لا نحيط علمًا بها
-
Anar. 8, 27: Compositarum vero que est ordinata, est sicut semicirculi et eorum partes, et universaliter quas linee comprehendunt ordinate
Arnz. 8, 9: وبالجملة يحيط بها [sc. أنواع الخطوط المركّبة] خطوط مرتّبة
-
Anar. 33, 8: et due recte linee non comprehendunt superficiem neque locum
-
Avic. Met. 468, 66: Qui autem comprehenderit ea quae praedicta sunt
-
Avic. Met. 530, 73: ideo non possunt compleri haec per sola caelestia, nisi comprehendatur quicquid continetur in utrisque
-
Ibn Tum. 113a, 2: et hiis quidem quibus defficiunt significationes, et non comprehendunt comprehensiones
Goldz. 243, 4: وما لا تبلغه الدلالات ولا تحيط به الادراكات
- 1 Albu. Intro. JS
- 66 Anar.
- 2 Avic. Met.
- 1 s.v. comprehendi Ibn Tum.
إحاطةiḥāṭa (+ bi)
n. ḥwṭ – knowledge of-
Avic. Met. 422, 62: Scias etiam quod tu non pervenisti ad scientiam eclipsium particularium, nisi per hoc quod comprehendisti omnes earum causas
-
Avic. Met. 529, 55: eo quod non promittat se comprehendere omnes dispositiones, quae sunt in caelo
Marm. 363, 9: على أنه لا يضمن من عنده الإحاطة بجميع الأحوال التى فى السماء
- 3 Avic. Met.
وقعت الإحاطةwaqaʿat al-iḥāṭatu
verb. phrase wqʿ ḥwṭ – knowledge comes about-
Avic. Met. 422, 64: postquam autem comprehendisti omnes causas et esse earum
Marm. 290, 11: فإذا وقعت الإحاطة بجميع أسبابها ووجودها
- 1 s.v. comprehendi Avic. Met.
اشتملištamala
v. šml – to include, to comprise-
Anar. 20, 30: cum ipsa in rectitudine sit tensa nullam in se habens curvitatem neque in suis partibus, neque comprehendat aliquid
Arnz. 30, 11: وهو ممتدّ على استقامة لا انحناء فيه في شيء من اجزائه ولا اشتمال على شيء
-
Avic. An. vol. I 22, 65: Cum autem dixerimus quod anima est perfectio, comprehendetur uterque intellectus, quia anima ex potentia qua perficitur in animali comprehensio rei est perfectio
Rahm. 8, 4: ثم إذا قلنا كمال اشتمل على المعنيين
-
Avic. An. vol. II 153, 14: sed cum ordine qui comprehendit medios terminos
-
Avic. Gen. 91, 86: Iste namque numerus comprehendit omnes simul
- 1 Anar.
- 2 Avic. An.
- 1 Avic. Gen.
شملšamila (or: šamala)
v. šml – to prevail among; to encompass-
Albu. Coni. tr. V, li. 764: et comprehendet mors maiorem partem civium partium
Yama.: ويشمل الموت أكثر أهل النواحي
-
Albu. Coni. tr. VIII, li. 264: et comprehendetur infortunium et mors a pluribus civium climatum
-
Aver. MC Int. diff. I, 7, 78: Sed diffinitio qua diffinitur nomen, comprehendit ea omnia
Butt. 61, 1: والحد الذى حد به الاسم يشملها
- 5 Albu. Coni.
- 1 Aver. MC Int.
مشتملmuštamil (+ ʿalā)
act. part. šml – containing s.th.-
Avic. Qual. 20, 17: nam illud quod comprehendit et in cuius concavitate est aliud fuit alteratum fortissima alteratione utpote caliditatis
Qass. 211, 13: إذ المشتمل عليه منهما [sc. الجسمين]، يستحيل استحالة مفرطة، عن حر مثلا
-
Avic. Qual. 62, 63: si circumdans comprehenderet totum, figurabitur illud totum
Qass. 243, 7: فإن كان ما يحويه مشتملا على جميعه تشكل جميعه بشكله
- 2 Avic. Qual.
إن كان ما يحويه مشتملا على جميعه – si circumdans comprehenderet totumAvic. Qual. 243 / 62
مشمولmašmūl
pass. part. šml – enclosed-
Avic. Gen. 102, 6: et istud altius, vel terminabitur ab alio comprehendente corpore, vel ipsum comprehendet et terminabit aliud
Qass. 158, 6: وذلك لأن الأرفع إما أن يتحدد بحد جسم شامل، أو حد جسم مشمول
- 1 s.v. comprehendere et terminare šamila Avic. Gen.
أو [sc. يتحدد ب]حد جسم مشمول – vel ipsum comprehendet et terminabit aliudAvic. Gen. 158 / 102
ضبطḍabaṭa
v. ḍbṭ – to ascertain precisely, to know thoroughly-
Avic. An. vol. II 25, 43: Sed hae sunt res et dispositiones quae non comprehenduntur
-
Avic. Met. 332, 2: Deinde praeter has sunt aliae causae quae appropriantur aliquibus tantum dispositionibus motuum particularium, qui non comprehenduntur
-
Avic. Gen. 151, 99: et diversitas quae est inter inventum et quod surdum dicitur non potest sensu comprehendi
Qass. 198, 11: والتفاوت بين المنطق والأصم مما لا يضبطه الحس
- 1 Avic. An.
- 1 Avic. Met.
- 1 Avic. Gen.
عمّʿamma (+ acc.)
v. ʿmm – to be common to, to include-
Albu. Coni. tr. II, li. 883, version c, see fn. 20: Quod si aspexerit dominum anni, comprehendet illam totam gentem
Yama.: وإن نظر إلى صاحب السنة عمّ ذلك الناس
-
Albu. Coni. tr. VIII, li. 102: et non comprehendit homines nisi commisceatur eius lumen
-
Aver. MC Int. diff. II, 41, 292: Comprehendit ergo omnia opposita
Butt. 83, 14: فيعم كل متقابلين
- 2 Albu. Coni.
- 1 Aver. MC Int.
حصرḥaṣara
v. ḥṣr – to reduce to; to comprise-
Thab. Fig. GC §16, Bjö. 8, 24: et feci te scire, quod hic sunt viae et intentiones aliae communes, quae aggregant has divisiones, plures, sine quibus non completur figurae probatio, et comprehendunt eas in paucis rebus
Lorch 48, 43: وأعلمتك أن هاهنا طرقًا ومذاهب أخر عامة تجمع هذه الأقسام الكثيرة التى لا يتم برهان الشكل إلا بها وتحصرها فى أشياء يسيرة
-
Anar. 10, 24: ideo ut hec difinitio comprehenderet omnes species angulorum superficialium
Arnz. 12, 2: فلأن يحصر بهذا الحدّ جميع انواع الزوايا المسطّحة
- 1 s.v. ḥaṣīr Thab. Fig. GC
- 1 Anar.
لحقlaḥiqa
v. lḥq – to reach-
Ibn Tum. 110a, 21: Non comprehendit eum ymaginatio, nec diffinit eum intellectus
-
Ibn Tum. 112d, 19: quem non comprehendunt mentes neque cogitationes
Goldz. 242, 10: لا تلحقه الاوهام والافكار
- 4 Ibn Tum.
وقفwaqafa (+ ʿalā)
v. wqf – to know, to comprehend-
Avic. Met. 529, 58: non tamen esset ei possibile ponere nos et seipsum sic ut comprehendamus esse omnium illorum in unoquoque tempore
Marm. 363, 10: بحيث نقف على وجود جميعها فى كل وقت
-
Avic. Met. 530, 66: Si enim ipse posset ponere nos et seipsum sic ut comprehenderemus hoc totum
Marm. 363, 15: ولو أمكنه أن يجعلنا ونفسه بحيث نقف على وجود جميع ذلك
- 2 Avic. Met.
وقوفwuqūf (+ ʿalā)
n. wqf – knowledge of-
Avic. Met. 277, 13: Sed cum assignatur eius descriptio, intellectus poterit illud comprehendere
Marm. 189, 9: فإذا جعل الرسم مسندا إليه كان للعقل وقوف عليه
- 1 Avic. Met.
تضمّنtaḍammana
v. ḍmn – to comprise-
Avic. An. vol. I 21, 46: cum in doctrina de anima dicimus quod ipsa est perfectio, hoc plus significat eius intellectum et etiam hoc plus comprehendit omnes species animae undique
-
Avic. An. vol. I 22, 61: item etiam significatio huius nominis «potentia» non comprehendit absolute essentiam animae ex hoc quod est anima
Rahm. 8, 2: وهو أنه لا يتضمن الدلالة على ذات النفس من حيث هى نفس مطلقا
- 2 Avic. An.
قاسqāsa (+ ʿalā)
v. qys – to correlate, to bring into relation-
Ibn Tum. 110a, 18: Quando ergo defficerent a diffinitione eius quod creatum est, defficerent quidem ab eo quod non est unius generis cum ipso [sic], nec ratione comprehenditur multo fortius
-
Ibn Tum. 110a, 19: Non enim habet simile quod possit comprehendi, sicut dicit Gloriosus
Goldz. 233, 5: ليس له مثل يقاس عليه هو كما قال تعالى
- 2 Ibn Tum.
أحصىaḥṣā
v. ḥṣy – to count-
Ibn Tum. 110d, 26: et coambit omnia scientia, et comprehendit universa numero
Goldz. 235, 11: واحصى كل شيء عددا
-
Ibn Tum. 112c, 36: Continet omnia scientia, et comprehendit universa numero, quidem operatur quod vult
- 2 Ibn Tum.
علمʿalima
v. ʿlm – to know-
Ibn Tum. 110c, 20: Cum autem absolute comprehenditur eius essentia, scitur quod non habet secum alium in regno suo
Goldz. 234, 14: فاذا علم وجوده على الاطلاق علم انه ليس معه غيره فى ملكه
- 1 Ibn Tum.
معرفةmaʿrifa
n. ʿrf – knowing, recognizing (n.)-
Aris. Anim. II 644b34: Amator autem, quando amat aliquid, angustiatur in comprehendendo modicum amati quamvis sit pars parva
Kruk: فان العاشق اذا عشق شيئا رغب فى معرفة جزء من الاجزاء ايما كان وان كان جزءا صغيرا
- 1 Aris. Anim. II
رغب فى معرفة جزء من الاجزاء – angustiatur in comprehendendo modicum amatiAris. Anim. II 644b34
انطوىinṭawā
v. ṭwy – to include-
Aver. MC Int. diff. II*, 72, 429: quoniam dictio «homo» iam comprehendit «vivum»
Butt. 103, 8: فإن لفظ الإنسان قد انطوى فيه الحى
- 1 Aver. MC Int.
حازḥāza
v. ḥwz / ḥyz – to encompass-
Alhaz. Opt. 11, 6: et sic pervenit forma lucis et coloris, quae sunt in superficie illius rei visae, in partem superficiei, quam comprehendit pyramis
Sabra I 92a, 13: فتحصل صورة الضوء واللون اللذين في ذلك المبصر في الجزء من سطح الجليدية الذي يحوزه المخروط
- 1 Alhaz. Opt.
تحصيلtaḥṣīl
n. ḥṣl – acquisition-
Ibn Tum. 109a, 5: De excellentia Unionis eius et quod urgemur essentiam eius ante omnia comprehendere
Goldz. 229, 4: فى فضل التوحيد ووجوبه وانه اول ما يجب تحصيله
- 1 Ibn Tum.
توصّلtawaṣṣala (+ ilā)
v. wṣl – to arrive at-
Avic. An. vol. I 225, 38: quomodo ergo potuerunt eam scire auctores huius sententiae et quomodo comprehenderunt eam
Rahm. 123, 14: فكيف عرفها أصحاب هذا المذهب؟ ومن أين توصلوا إليها؟
- 1 s.v. accedere Avic. An.
حسبḥasaba
v. ḥsb – to calculate-
Thab. Almag. §25: Cursus vero eorum qui in orbe signorum videtur ut per equationes comprehendatur oportet que inveniuntur ex diversitate cursus
Morel. 9, 8: فأما مسيرها الذي يرى لها في فلك البروج، فإنه يحتاج إلى أن يحسب بالتعديلات التي هي ما نصيبها من اختلاف المسير
- 1 s.v. ḥaṣīr Thab. Almag.
انتقالintiqāl (+ ilā)
n. nql – transition to-
Avic. Met. 530, 75: et ideo non possumus comprehendere absentia
Marm. 364, 2: لم يتمكن من الانتقال إلى المغيب
- 1 Avic. Met.