differentia

1.1

فصلfaṣl (pl. fuṣūl)

n. fṣldifference; specific difference, differentia (philos.); distinguishing characteristic; chapter; division, category; section (e.g. of a circle)
  1. Albu. Intro. JS 267, 1846: Cum vellemus scire differencias, i.e. tempora, anni et unius diei atque unius noctis, necesse fuit nobis diffinire eos et diffinire unum annum etiam

    Lemay 416, 1124: إنَّا لمَّا أردنا معرقة فصول اليوم والليلة الواحدة احتجنا أن نحُدَّهما ونحُدَّ السنة الواحدة أيضًا

  2. Albu. Coni. tr. I, li. 4: Et sunt octo tractatus et .63. differentie

  3. Albu. Coni. tr. VIII, li. 151: et signabimus in hac differentia positiones orbiculares secundum numerum Canonis apud inceptiones universales

    Yama.: ولنرسم في هذا الفصل الأوضاع الفلكية بحساب القانون عند البوادئ الكلّية

  4. Alcab. diff. I, li. 12: Et divisi eum [ sc. librum meum ] in quinque differentias

  5. Alcab. diff. V, li. 1: Differentia quinta in commemoratione universarum partium

    Yama.: ‎‏الفصل الخامس في ذكر جمل السهام‏‎

  6. Kindi Grad. 287, 26: Quod si virtus medicine inter duos ex quattuor gradibus fuerit, proportionem eius ex differentia que inter illos duos gradus invenitur scias

    Gauth. 31, 11: وان كانت قوة دواء فيما بين درجتين من الدرجات الاربع فاعلم تسميتها من فصل ما بين الدرجتين

  7. Kindi Grad. 290, 2: Scies itaque differentiam que est inter equale et gradum primum secundum frigiditatem

  8. Kindi Som. 14, 5: Differentia namque inter sensum et hanc virtutem formativam est, quod sensus facit nos invenire formas suorum sensatorum delatas in materia sua

  9. Kindi Som. 15, 12: videt autem eas cum sensu exspoliatas et non est differentia inter eas omnino

    Rīda 296, 13: فيراها كالحس، مجردةً، لا فصل بينهما بتّةً

  10. Ps.-Fara. Flos 317: Et sequitur ex hoc, ne sit ei genus, neque differentia, neque deffinitio

    Cruz Her. li. 57: ويلزم من هذا أن لا جنس له، ولا فصل له، ولا حدّ له

  11. Ps.-Fara. Flos 318: neque provenit eius esse ex intentionibus, sicut forma et materia et genere et differentia

  12. Thab. Fig. GC §41, Bjö. 12, 24: quod sic probatur: differentia enim communis duorum circulorum ABGD AEGU est diametrus eorum

    Lorch 64, 136: برهان ذلك أن الفصل المشترك لدائرتى .ا ب ج د. .ا ه ج و. هو قطر لهما

  13. Anar. 13, 28: et Euclides iam dixerat differentias eius secundum id quod ipsum comprehendit

    Arnz. 17, 8: وكان اوقليدس قد ذكر فصولها من جهة ما يحيط بها

  14. Anar. 36, 1: Et differentia que est inter eam [ sc. inventionem ] et scientiam, est quod illud quod scientia nobis tribuit, utrum priusquam probetur, inventum sit aut non, ignoramus

  15. Avic. Log. 2vb21: aut sic deformidaret [ sc. natura ] si esset ibi fides vel similitudo que est pene fides et que sunt differentie inter illos modos et quare fuerunt ita

    Madk. 19, 5: كما تنفر [sc. الطبيعة] لو كان هناك تصديق، أو شبيه به قريب منه، وما الفصول بينها؟

  16. Avic. Log. 10ra7: Natura enim generis generalissimi predicatur de omni eo de quo predicatur genus subalternum: similiter genus differentie et differentia differentie

    Madk. 91, 15: فطبيعة جنس الجنس محمولة على ما يحمل عليه الجنس، وكذلك جنس الفصل، وفصل الفصل

  17. Avic. An. vol. I 11, 33: non enim adeo percipimus differentias specificas huius intentionis generalis in vegetabilibus

    Rahm. 2, 9: ولسنا نشعر كثير شعور بالفصول المنوعة لهذا المعنى الجنسى فى النبات

  18. Avic. An. vol. II 86, 54: Ex hoc autem quod genus et differentiae sint in subiecto corporali, proveniunt multa impossibilia

  19. Avic. Met. 51, 83: scilicet, aut dividi per differentias, aut per accidentalia

  20. Avic. Met. 51, 89: Oportet igitur ut differentiae necessitatis essendi, si forte sunt aliquae, non acquirant necessitati essendi certitudinem necessitatis essendi,

  21. Alpet. ch. 7 §13: tunc sunt propria cuilibet secundum sui permanentiam, et sunt quasi differentie eis

    Gold. 31r, 6: فهي قواطن لكل واحد منها لثباتها فهي كالفصول لها

  22. Aris. Anim. II 639b1: Et forte accidit ut sint aliae res attributae uni sermoni et sunt diversae in differentia formae, sicut cursus animalis qui diversatur in modis

    Kruk: وربما عرض ان تكون اشياء أخر منسوبة الى مقالة واحدة واختلافها بالصورة وبفضل* الصورة مثل مسير الحيوان فان فى اصناف مسير الحيوان اختلافا [ * sic, correct: بفصل ]

  23. Aris. Anim. II 642b6: Et quidam homines accipiunt quamlibet rem per se, et dividunt genus in duas differentias

    Kruk: ومن الناس من يأخذ كل واحد من الاشياء مفردا بذاته ويجزئ الجنس فى فصلين

  24. Aris. Anim. III 725b25: Et multae differentiae accidunt animalibus et arboribus

    Brug.: وقد تكون فصول تعرض للحيوان وللشجر

  25. Aris. Anim. III 787a15: Et propter hoc sunt in eis [ sc. vocibus ] istae differentiae, quoniam si virtus moti fuerit superans virtutem motoris necessario erit motus moti gravis

  26. Aver. MC Gen. 155ra47: et ponit quod ista elementa non transmutantur adinvicem, et quod differentie eorum, que sunt calidum et frigidum, humidum et siccum … sunt permanentes

  27. Aver. Ep. Parv. 192vb25: quod homo melius dinstinguit differentias sensibilium olfactus quam cetera animalia

    Blum. 19, 13: ولذلك يشبه ان يكون الانسان اجود تفصيلًا فى ادراك فصول محسوسات الشم

  28. Aver. Ep. Parv. 193va31: Homo enim comprehendit differentias rerum et intentiones earum proprias

    Blum. 33, 6: وذلك انها [sc. الحواس الخمس] في الانسان تدرك فصول الاشياء ومعانيها الخاصة

  29. Aver. MC Int. diff. I, 9, 106: Et quod additur in diffinitione verbi: quod est significans, cum eo quod significat intentionem, tempus illius intentionis, est differentia qua differt verbum a nomine

  30. Aver. MC Int. diff. II*, 72, 431: et propter hoc est colligatio nostra ipsius cum vivo ridiculositas e contrario colligationis generis cum differentia

    Butt. 103, 9: ولذلك كان تقييدنا إياه بالحى هذرا بخلاف تقييد الجنس بالفصل

  31. Alhaz. Opt. 25, 58: Superficies ergo humoris glacialis, quae est differentia communis inter istud corpus vitrei et corpus anterius glacialis, est superficies consimilis ordinationis

    Sabra II 6b, 8: فسطح الرطوبة الزجاجية الذي هو الفصل المشترك بين هذا الجسم والجسم المتقدم من الجليدية سطح متشابه الترتيب

  32. Avic. Gen. 11, 17: Deinde invenerunt huiusmodi oboedientiam cum humiditate tamquam differentiam propriam

  33. Avic. Gen. 132, 5: non inquantum calidior est, quod est eiusdem naturae, sed quod diversificatur differentia essentiali, iam fuit expeditum

  34. Avic. Qual. 86, 23: et istae proprietates sequuntur species compositorum generatorum, vel sunt idem cum identitate differentiarum suarum specierum

    Qass. 261, 16: وهذه الخواص تابعة لنوعيات المركبات الكائنة، أو هى نفس فصول نوعياتها

  35. Avic. Qual. 86, 32: Et multotiens erit ista potentia differentia speciei

  1. 1 Albu. Intro. JS
  2. 1 et passim Albu. Coni.
  3. 10 Alcab.
  4. Kindi Grad.
  5. 2 Kindi Som.
  6. 2 Ps.-Fara. Flos
  7. 1 Thab. Fig. GC
  8. 10 Anar.
  9. 227 also s.v. ǧins and ʿaraḍ Avic. Log.
  10. 29 Avic. An.
  11. 151 Avic. Met.
  12. 1 Alpet.
  13. 26 also s.v. ṣanf Aris. Anim. II
  14. 19 Aris. Anim. III
  15. 1 Aver. MC Gen.
  16. 2 Aver. Ep. Parv.
  17. 8 Aver. MC Int.
  18. 1 Alhaz. Opt.
  19. 13 Avic. Gen.
  20. 1 Avic. Qual.
[ Goichon 1938, no. 504. ]
1.2

تفصيلtafṣīl

n. fṣlseparation, distinction; classification; differentiating (n.)
  1. Albu. Intro. JS 27, 933: et quia quod efficitur ex virtutibus motus eorum naturalium in quatuor angulis sit compositio naturalium et differentia universarum specierum ex naturis et speciebus

  2. Albu. Intro. JS 322, 109: Nunc autem narremus differentiam partium et earum nominum

    Lemay 615, 58: فأمّا الآن فسنذكر تفصيل السهام وأسماءَها

  3. Anar. 36, 12: Nominantur tamen omnes figure scientie aut operationes nomine equivoco … : propositio, exemplum, differentia, opus, probatio, conclusio

    Arnz. 57, 6: وقد يسمّى الاشكال كلّها علومًا واعمالا باسم مشترك … وهي مقدّمة ومثال وتفصيل وعمل وبرهان ونتيجة

  4. Anar. 37, 26: et tunc removebitur exemplum et differentia

  5. Avic. An. vol. I 26, 25: cum nos scierimus animam esse perfectionem, quacumque declaratione aut differentia designaverimus perfectionem

  6. Avic. Met. 190, 13: scilicet quoniam non est verum ut, cum unumquodlibet eorum habuerit esse, habeat esse et alterum sine differentia et diversitate

    Marm. 128, 7: وذلك لأنه ليس إذا وجد كل واحد منهما فقد وجد الآخر بلا تفصيل واختلاف

  7. Avic. Gen. 56, 4: Scitur quod nostra intentio in contradicendo istis non fuit nisi ad assignandum differentiam inter generationem et alterationem

    Qass. 122, 4: قد علم أن غرضنا فى مناقضة هؤلاء إنما كان بسبب تفصيل أمر الكون والاستحالة

  1. 7 Albu. Intro. JS
  2. 3 Anar.
  3. 1 Avic. An.
  4. 1 Avic. Met.
  5. 1 Avic. Gen.
1.3

فصل واختلافfaṣl wa-ḫtilāf

n. + n. fṣl ḫlfdivision and difference
  1. Aris. Anim. II 660a7: Et debemus perscrutari a versificatoribus propter qualitatem et quantitatem differentiarum earum [ sc. modorum litterarum ]

    Kruk: وينبغى ان نسأل اصحاب وزن الشعر عن كمية وكيفية فصولها [sc. حروف الكتاب] واختلافها

  2. Aris. Anim. III 717a12: Et si quis voluerit considerare in differentiis instrumentorum spermatis

    Brug.: وإن اراد احد ان ينظر فى فصول آلة الزرع واختلافها

  1. 1 Aris. Anim. II
  2. 1 Aris. Anim. III
1.4

انفصالinfiṣāl (+ ʿan)

n. fṣlbeing distinguished from (n.)
  1. Avic. An. vol. I 92, 81: non quasi probata et quicquid simile est huic de propositionibus quarum differentia a per se notis primis

    Rahm. 46, 12: لا على سبيل التبرهن وما أشبه ذلك من المقدمات المحدودة الانفصال عن الأوليات

  1. 1 Avic. An.
2.1

فرقfarq

n. frqdifference
  1. Avic. An. vol. I 81, 22: tu autem postea scies differentiam inter animam sensibilem et vim movendi et apprehendendi

    Rahm. 40, 8: وأنت ستعلم الفرق بين النفس الحيوانية وبين قوة الإدراك والتحريك

  2. Avic. An. vol. II 140, 17: Differentia autem inter primam formationem et secundam, manifesta est

  3. Avic. Met. 1, 9: et iam innuimus differentiam inter eas

  4. Avic. Met. 8, 32: iam autem scisti differentiam inter haec duo

  5. Aver. MC Gen. 155vb65: difficile erit nobis dare differentiam inter generationem et alterationem

  6. Aver. Ep. Parv. 192rb67: et differentia inter ignem et corpora celestia in hoc est manifesta

  7. Aver. Ep. Parv. 203ra60: Et differentia inter istas falsas formas et veras in sompno est quod anima miratur

  8. Aver. MC Int. diff. I, 5, 49: Sed differentia inter nomina simplicia et nomina composita

    Butt. 59, 8: والفرق بين الأسماء البسيطة والأسماء المركبة

  9. Aver. MC Int. diff. IV, 102, 153: Ergo non est differentia secundum hanc intelligentiam

  10. Avic. Gen. 4, 41: Iamque declarata est tibi prius differentia quae est inter generationem et alterationem

    Qass. 79, 4: وقد كان اتضح لك قبل ذلك الفرق بين الكون وبين الاستحالة

  11. Avic. Gen. 135, 85: et, si ascendunt non ratione societatis, sed ratione alterationis in qualitate solum, tunc est differentia illa quae dicta est

    Qass. 186, 8: وإن صعدا، لا بالمرافقة؛ بل للاستحالة فى الكيفية فقط، فالفرق ما قيل

  12. Avic. Qual. 66, 40: Et inter illud quod comprimitur et inter illud quod malleatur est differentia

    Qass. 246, 1: وبين المنعصر والمنطرق فرق

  1. 7 Avic. An.
  2. 40 Avic. Met.
  3. 1 Aver. MC Gen.
  4. 4 Aver. Ep. Parv.
  5. 4 Aver. MC Int.
  6. 3 Avic. Gen.
  7. 1 Avic. Qual.
2.2

فرقانfurqān

n. frqdifference
  1. Avic. An. vol. I 79, 97: facile erit scire differentiam quae est inter vires quas intendimus numerare et ordinare

    Rahm. 39, 8: سهل عليك أن تعرف فرقان ما بين القوى التى نحن فى ترتيبها وتعديدها

  2. Avic. Met. 29, 49: et faciamus cognosci differentiam inter principium agens et cetera ab eo

  3. Avic. Met. 29, 50: et loquamur … de differentia inter formam et finem

  1. 1 Avic. An.
  2. 2 Avic. Met.
2.3

افتراقiftirāq

n. frqdifference, being separated
  1. Avic. An. vol. I 251, 60: quamvis mirum est quod diximus de differentia formae quae apprehenditur per seipsam, et quae apprehenditur ex reverberatione eius, et quae apprehenditur ab illa duabus reverberationibus

    Rahm. 140, 4: على أن العجب فيما ذكرناه هو من افتراق الصورة المأخوذة عن الشيء بذاته والمأخوذة عنه بالعكس والمأخوذة عنه بعكسين

  2. Avic. An. vol. I 252, 64: Differentia autem formarum aut est ex definitionibus et intentionibus, aut est ex recipientibus

  3. Avic. Gen. 44, 5: Capitulum ad destruendum rationes … aliorum dicentium generationem et corruptionem esse in aliis partibus praeterquam indivisibilibus et tenentium etiam opinionem superficierum et eorum convenientiam et differentiam

    Qass. 112, 5: فصل فى مناقضة … القائلين إن الكون والفساد بأجزاء غير الأجزاء الغير المتجزئة من السطح واجتماعها وافتراقها

  1. 2 Avic. An.
  2. 1 Avic. Gen.
2.4

تفرقةtafriqa

n. frqdifferentiation, distinction, difference
  1. Avic. Gen. 28, 9: ut possimus cum hoc attingere differentiam inter generationem et corruptionem et alios motus

    Qass. 101, 8: لنتوصل من ذلك إلى تحقيق التفرقة بين الكون والفساد وبين سائر الحركات

  2. Avic. Gen. 55, 44: Revertamur ergo de cetero ad assignandum differentiam quae est inter generationem et corruptionem et alterationem

    Qass. 121, 5: فلنرجع الآن إلى التفرقة بين الكون والاستحالة

  1. 3 Avic. Gen.
2.5

تفريقtafrīq

n. frqseparation, distinction
  1. Avic. Met. 279, 52: et quod haec discretio et differentia est penes intellectum

    Marm. 176, 4: وأن ذلك التميز والتفريق هو عند العقل

  1. 1 Avic. Met.
2.6

مفارقةmufāraqa

n. frqbeing distinct (n.)
  1. Avic. Gen. 107, 79: differentia eius [ sc. gelus ] est per aliquod accidens accidentium

    Qass. 163, 6: تكون مفارقته [sc. الجمد] له [sc. الماء] بعرض من الأعراض

  1. 1 Avic. Gen.
3.1

اختلافiḫtilāf

n. ḫlfdifference
  1. Avic. An. vol. I 69, 81: Sed de differentia in genere actionum animae quae sunt ad modum habitus, sicut comprehendere et movere aut sicut unum comprehendere et aliud comprehendere

    Rahm. 34, 7: وأما اختلاف أفعالها التى من باب الملكة بالجنس كالإدراك والتحريك وكإدراك وإدراك

  2. Alhaz. Opt. 78, 1: Et etiam forma eius [ sc. visi ] … instituetur in duobus locis duorum visuum, inter quorum positiones non erit differentia sensibilis

    Sabra III 8a, 17: فإن صورته [sc. المبصر] تحصل في موضعين من البصرين ليس بين وضعيهما اختلاف محسوس

  3. Alhaz. Opt. 83, 54: et positio radiorum residuorum, qui concurrunt in communi puncto eorum, est positio consimilis in parte et non differt in remotione a duobus axibus maxima differentia

    Sabra III 23b, 18: والشعاعات الباقية التي تلتقي على كل نقطة منها يكون وضعها في الجهة وضعًا متشابهًا، ولا يكون بينها في البعد عن السهمين اختلاف متفاوت

  1. 1 Avic. An.
  2. 3 Alhaz. Opt.
3.2

خلافḫilāf

n. ḫlfdifference
  1. Avic. Met. 49, 45: hoc enim differentia est sine dubio

    Marm. 34, 13: وهذا خلاف لا محالة

  1. 1 Avic. Met.
3.3

مخالفةmuḫālafa

n. ḫlfcontrast, contrariety
  1. Avic. Met. 91, 10: Sed inter diversitatem quae est specie absolute et inter diversitatem quae est inter fortius et debilius est manifesta differentia apud inquisitores

    Marm. 62, 12: لكن بين الاختلاف بالنوع مطلقا وبين الاختلاف بالأشد والأضعف مخالفة معلومة عند المعتبرين

  1. 1 Avic. Met.
4.1

مباينةmubāyana

n. byndifference
  1. Avic. Log. 6ra33: Nunc ergo loquamur de unoquoque eorum per se: et deinde loquamur de eorum communitatibus et differentiis

  2. Avic. Log. 11vb16: Et si diligenter ivisset: ut debuit non esset ibi communitas vel differentia inter aliqua duo quas pretermitteret indiffinite

    Madk. 109, 13: فيكون قد حفظ ما هو الواجب، ولا يكون قد ترك مشاركة ومباينة هى بين اثنين اثنين منها تركا مهملا

  1. 55 Avic. Log.
4.2

تباينtabāyun

n. byndissimilarity, disparity
  1. Aver. MC Int. diff. IV, 93, 8: ergo iam oportet ut consideremus hic que harum orationum sunt magis opposite et longioris differentie in credulitate

  2. Aver. MC Int. diff. IV, 101, 141: ergo contrarium quod est in ultimo differentie credulitatis nostre in eo quod est bonum quod ipsum est bonum

    Butt. 123, 9: فإذن المضاد الذى فى الغاية من التباين لاعتقادنا فيما هو خير أنه خير

  1. 3 Aver. MC Int.
4.3

بيانbayān

n. bynexplanation
  1. Avic. Met. 247, 13: Assignemus autem nunc differentiam inter genus et exempla

    Marm. 163, 1: ولنجعل بياننا فى الجنس وفى مثال

  1. 1 Avic. Met.
5.

حدّḥadd

n. ḥdddefinition
  1. Avic. An. vol. I 49, 95: immo dixerunt quod essentia omnis rei numerus est et quod eius differentia est numerus

    Rahm. 22, 11: بل قالوا ماهية كل شىء عدد وحده عدد

  1. 1 Avic. An.
6.

إضافةiḍāfa

n. ḍyfrelation, comparison
  1. Mesue Aph. A §82: nempe quod perdunt [ sc. senes ] multum est ad differentiam eius quod restauratur

    Troup.: لكثرة ما ينفش عنهم [sc. المشايخ] باضافته الى ما تحيله طباعهم الى أجسامهم من الأغذية

  1. 1 Mesue Aph. A
7.

شبهةšubha

n. šbhobscurity, obscure argument
  1. Avic. Gen. 20, 29: Sed expedit tunc quod dicatur quod res est non ex re ut differentia assignetur

    Qass. 95, 7: والأولى أن يقال حينئذ لا عن شىء، حتى لا تقع هذه الشبهة

  1. 1 Avic. Gen.
8.

تفاوتtafāwut

n. fwtdifference, contrast
  1. Alhaz. Opt. 85, 22: tunc quidem inveniet partem, quae est in alia schedula, manifestam, inter quam et schedulam positam in medio, non est differentia sensibilis

    Sabra III 28a, 25: ويجد الكلمة التي في الجزازة الأخرى أيضًا بينة ليس بينها وبين الجزازة المتوسطة في البيان تفاوت محسوس

  1. 1 Alhaz. Opt.
9.

بونbawn

n. bwndifference
  1. Aver. MC Gen. 161rb27: Et visum est tibi quod differentia magna est inter hoc et sermonem Alexandri

    Eich. 47, 6: وأنت ترى أنّ بين هذا الفهم والفهم الأوّل من أقاويل الحكيم بونا بعيدا

  1. 1 Aver. MC Gen.
10.

تميّزtamayyuz

n. myz distinction, being distinguished
  1. Avic. Gen. 27, 59: et naturae lutorum non possunt excusare ignem decoquentem ut possit inter ea differentia assignari

    Qass. 100, 7: وأن أصناف الطين لن يستغنى فى تميز بعضها عن بعض عن مخالطة الحار الطابخ

  1. 1 s.v. tamyīz Avic. Gen.

Submit Feedback

Your Name: (optional)
Your E-Mail: (optional)

Please specify the part of the lemma you wish to submit a contribution for:

Your feedback: